پرسش :

ویژگی ها، اهداف و محتوای سوره اعراف چیست؟


پاسخ :
نام ها: نام های این سوره عبارتند از: «اَعراف»، «اَلمص (الف لام میم صاد)».

سبب نامگذاری این سوره به «اَعراف» آن است که در آیه 45 این سوره سخن از اصحاب اعراف گفته شده است.

شمارگان: دارای 206 آیه و 3825 کلمه(1) و 13877 حرف است.

نزول: سوره اعراف در مکه بر پیامبر اسلام صلی الله علیه و آله فرود آمد،(2) این سوره سی و هشتمین سوره ای است که بر پیامبر اسلام صلی الله علیه و آله نازل شده است، که بعد از سوره صاد و قبل از سوره جنّ فرود آمده است. و در ترتیب فعلی قرآن هفتمین سوره بشمار می آید.

فضایل: در مورد فضیلت این سوره از امام صادق علیه السلام حکایت شده که: «هر کس سوره اعراف را در هر ماه بخواند، در روز قیامت، از کسانی خواهد بود که نه ترسی بر آنهاست و نه غمی دارند، و اگر در هر جمعه بخواند، در روز قیامت از کسانی خواهد بود که بدون حساب به بهشت می رود.»(3)

تذکر: روشن است که اینگونه ثواب ها برای کسانی است که تحت تأثیر مفاد سوره قرار گرفته و بدان عمل کنند. و شرایط لازم دیگر را کسب می کنند.

ویژگی ها: این سوره اولین سوره بلند قرآن کریم (به ترتیب نزول) است و بلندترین سوره مکی نیز هست. و اولین سوره ای است که داستانهای پیامبران را به تفصیل بیان می کند.

سوره اعراف، اولین سوره ای است که در چینش فعلی قرآن، با نام حروف مقطعه «المص» خوانده شده است.

توضیح آنکه در قرآن 29 سوره وجود دارد که با حروف مقطعه شروع شده که همگی آنها مکی است مگر سوره بقره و آل عمران، ولی تعداد اندکی از آنهاحروف مقطعه نامِ آنها قرار گرفته است که سوره اعراف از آنهاست.

اهداف: اهداف اساسی سوره اعراف بیان اصول و مبانی دعوت الهی است، که عبارتند از توحید، نبوت و معاد.

مطالب: مهمترین مطالب این سوره عبارتند از:
الف) عقاید:
1. اشاره ای به مسأله مبدأ. (آیه 11)
2. اشاره ای به مسأله معاد. (آیات 8-9 و آیه 179 به بعد)
3. گزارشی از وحی و نبوت عامه.
4. گزارشی درباره رسالت پیامبر اسلام صلی الله علیه و آله یعنی نبوت خاصه.
 
ب) داستان ها:
1. شرح داستان آدم علیه السلام برای احیای شخصیت انسان. (آیات 11-24)
2. بیان سرگذشت نوح علیه السلام. (آیات 59-64)
3. بیان سرگذشت لوط علیه السلام و قوم او. (آیه 80)
4. بیان سرگذشت هود علیه السلام. (آیات 65-73)
5. داستان صالح علیه السلام. (آیات 73-84)
6. سرگذشت شعیب علیه السلام. (آیات 85-93)
7. داستان اصحاب السَبت. (آیات 163-164)
8. سرگذشت قوم ثمود. (آیه 73)
9. سرگذشت قوم عاد. (آیه 65)
10. داستان موسی علیه السلام و مبارزه او با فرعون و داستان بنی اسرائیل و گوساله پرستی آنان. (آیات 109-168)
 
ج) احکام و قوانین:
1. برداشتن جامه و زینت برای نماز و مسجد. (آیه 31)
2. نهی از اسراف. (آیه 32)
3. ممنوعیت کارهای زشت آشکار و پنهان. (آیه 33)
4. رعایت وزن و پیمان در داد و ستد. (آیه 85)
 
د) مسایل فرعی:
1. مطالبی پیرامون عرش. (آیه 54)
2. مطالبی پیرامون میزان. (آیات 8-9)
3. مطالبی پیرامون عالم ذرّ و پیمان الهی با فرزندان آدم. (آیه 172)
4. مطالبی پیرامون اعراف. (آیات 45-48)
5. دعوت به عدالت. (آیه 29)
6. تمسّک به کتاب الهی. (آیه 170)
7. دعوت به شنیدن قرآن و سکوت هنگام تلاوت آن. (آیه 204)

پی‌نوشت‌ها:
(1) دکتر شحاته، تعداد کلمات را 3315 عدد حکایت می کند، (ص 156).
(2) تفسیر نمونه می نویسد: عدد آیات سوره اعراف را برخی 205 آیه دانسته اند وهمه آیات آن مکی است مگر آیه 163 «واسئلهم عن القریه...» - نمونه، ج 6، ص 73.
(3) برهان، ج 2، ص 2 و نور الثقلین، ج 2، ص 2.

منبع: سیمای سوره های قرآن (برگرفته از تفسیر قرآن مهر)، محمدعلی رضایی اصفهانی، انتشارات پژوهش های تفسیر و علوم قرآن، قم، 1389 ش.